Program zaštite ljudskih prava

Uvod

Počev od priznavanja urođenog dostojanstva i jednakih i neotuđivih prava svih članova ljudske porodice koje je temelj slobode, pravde i mira u svetu, kako piše u Univerzalnoj deklaraciji Ujedinjenih nacija o ljudskim pravima, do ostvarivanja građanskih prava koja se uživaju na osnovu pojedinačnih sistemskih zakona i propisa jedne države kojima se uređuju prava u oblasti obrazovanja, zapošljavanja, socijalne zaštite i drugo, u Srbiji se sve osim usvajanja zakonske regulative nalazi na margini interesovanja donosioca odluka i drugih političkih aktera. Taj odnos prema ovoj oblasti doveo je u veoma težak položaj veliki deo stanovništva koji po definiciji pripada marginalizovanim grupama.

Ovaj program sadrži predloge rešenja zaštite ljudskih prava u dva pravca. Prvi je način ostvarivanja ljudskih prava kako je predviđeno Univerzalnom deklaracijom, Evropskom konvencijom za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, međunarodnim paktovima i drugim izvorima, na čije se poštovanje Srbija obavezala, a drugi je promocija antidiskriminacione politike kroz konkretna rešenja zaštite prava svih marginalizovanih grupa.

Osnovni princip u pogledu zaštite ljudskih prava koji želimo da promovišemo ovim programom jeste baziranje na ličnom iskustvu odnosno učešću u kreiranju politike od strane onih kojih se ona direktno tiče. Ovo podrazumeva da se pored saveta stručnjaka mere zaštite ljudskih prava moraju definisati isključivo uz konsultaciju i saglasnost pripadnika određene zajednice na koju se mere odnose. Mere se mogu sprovoditi na osnovu pojedinačnog iskustva osobe kojoj su ugrožena osnovna ljudska prava ili uz konsultaciju sa predstavnicima njihovih organizacija koje zastupaju njihove interese, pri čemu prednost dajemo ličnom iskustvu. Poštujući ovaj osnovni princip, program je napisan uz konsultaciju i direktno učešće predstavnica i predstavnika­ svake od marginalizovanih grupa o kojoj se govori u programu. Želimo da prekinemo višedecenijsku praksu u kojoj su odluke o sudbini svake od ovih zajednica donosili isključivo političari i stručnjaci koji nisu bili direktno upućeni u probleme odnosno nisu imali lično iskustvo u odgovarajućem polju. Podrška političara i rad stručnjaka iz pojedninih oblasti neophodni su za postizanje ciljeva ovog programa, ali se od samog početka moraju uključiti i konsultovati oni kojih se to tiče.

Stanje ljudskih prava u Srbiji

Na zakonodavnom planu u poslednjih četrnaest godina stvoren je antidiskriminacioni okvir koji omogućava mehanizme za zaštitu ljudskih i građanskih prava marginalizovanih grupa građanki i građana, osim kada je u pitanju zakonodavstvo koje definiše položaj LGBT zajednice i manjinskih nacionalnih i verskih zajednica. Prvo je svedeno na opšti minimum: opšta zabrana diskriminacije, zabrana diskriminacije u sferi socijalne zaštite, obrazovanja, zapošljavanja, političkog delovanja i drugo, ali ne i u oblasti porodičnog prava, prava na vanbračnu i bračnu zajednicu, prava na roditeljstvo i nasledna prava, kao i izostanak kulturnih identiteta i kulturoloških karakteristika i heterogenosti LGBT zajednice, što je osnov za stvaranje preduslova za njeno puno i nesmetano društveno učešće na osnovu jednakosti sa drugima.

Srbija je višenacionalna država u kojoj žive predstavnici više od dvadeset naroda i jezika, što predstavlja heterogenost u kulturološkom smislu po kojoj su pojedini delovi  države specifični u kulturnom, razvojnom, političkom i ekonomskom pogledu. Ovaj segment trebalo bi tretirati kao prednost, a u zakonodavstvu je naizgled prenormiran, a suštinski bez sadržine koja omogućuje dobru primenu.

Nova stranka se zalaže da se umesto i pored zabrane postupaka diskriminacije koja je deklarisana u zakonodavstvu, uvede pozitivna zakonska norma kojom će se definisati i promovisati prava svih građanki i građana i elementi njihovog identiteta.

Najveći problem u oblasti ljudskih prava jeste što se suština usvojenih zakona ne prepoznaje, odnosno poznaje je veoma mali broj onih koji su direktno nadležni za njihovu primenu, a ako izuzmemo pojedine organizacije civilnog društva, sami građani nisu dovoljno upoznati sa mehanizmima koje mogu da koriste za zaštitu osnovnih prava. Tokom poslednjih deset godina, pored usvajanja međunarodnih sporazuma i domaćih zakona, formirana su nezavisna tela kao što su Kancelarija poverenika za informacije od javnog značaja i zaštitu podataka o ličnosti, Kancelarija zaštitnika građana, Kancelarija poverenika za zaštitu ravnopravnosti, Kancelarija za ljudska i manjinska prava Vlade Republike Srbije i drugih tela koja su inicirala usvajanje ili izmenu brojnih dokumenata i načina rada institucija, ali koja nemaju dovoljan uticaj i mogućnost nesmetanog delovanja koje bi uticalo na to da građanke i građani prepoznaju postojanje sistemske zaštite od diskriminacije. Formirani su nacionalni saveti manjinskih nacionalnih zajednica. U AP Vojvodini postoji Kancelarija za inkluziju Roma, Zavod za ravnopravnost polova, na gradskom i opštinskom nivou postoje savetodavna tela za unapređenje položaja pojedinačnih marginalizovanih grupa kao što su deca, mladi, žene, starije osobe, osobe sa invaliditetom.

Dostupnost ovih institucija je relativna zbog načina na koji funkcioniše obrazovni i informativni sistem u Srbiji i načina na koji ove institucije informišu građanke i građane o svom postojanju i radu. Nezavisnost rada ovih institucija takođe je relativna i uslovljena trenutnim političkim kontekstom. U cilju stvaranja slike o opštoj racionalizaciji, ukinuta su pojedina tela kao što je sektor za rodnu ravnopravnost pri Ministarstvu za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja (sadašnji naziv), kancelarija za ravnopravnost polova, čime su institucije za zaštitu prava žena koje mogu da utiču na političke odluke svedene na minimum s obzirom na to da lokalne kancelarije i odbori imaju veoma mali uticaj na nacionalnom nivou.

S obzirom na to da Srbija deli odgovornost za migracije nastale kao posledica građanskih ratova i za odlazak velikog broja svog stanovništva, pripadnika različitih nacionalnih zajednica u druge države u cilju traženja boljih životnih uslova, među kojima je veliki procenat obrazovanog (naučnog i umetničkog kadra), ali i takozvanih lažnih azilanata, Nova stranka zalaže se za preispitivanje odgovornosti za ove procese i stvaranje uslova da Srbija postane pristojna država koju će poštovati i u kojoj će ljudi želeti da žive. To pre svega podrazumeva doslednost u radu na razvijanju i ostvarivanju osnovnih ljudskih, građanskih i socijalnih prava.

Zaseban segment u ovom procesu predstavlja činjenica da sudska zaštita u sferi ljudskih prava uprkos zakonodavstvu nije adekvatna. Sudije, tužilaštvo i advokati ne poznaju dovoljno ovu oblast zbog njene nedovoljne zastupljenosti u procesu sticanja akademskog obrazovanja. Tokom poslednjih nekoliko godina misija OEBS-a, nezavisna tela i organizacije civilnog drušva pokrenule su procese dodatnog obrazovanja kadrova u sferi sudske zaštite kada je reč o ljudskim pravima, ali ovaj proces zahteva trajni angažman i uključivanje medija i drugih aktera koji mogu da doprinesu zato što će se time razviti osećaj kod građana da stvarna zaštita postoji. Sličan je proces i sa zaposlenima u Ministarstvu unutrašnjih poslova.

U vezi sa sudskom zaštitom, Nova stranka smatra da svako suđenje treba da bude pravično i efikasno u odnosu na trajanje, naročito imajući u vidu dosadašnja iskustva kada su u pitanju ugrožavanje prava na život i zaštita drugih osnovnih ljudskih prava.

Zatvorska kazna podrazumeva građanska prava i poštovanje osnovnih ljudskih prava zatvorenika. Nova stranka se zalaže da se uslovi za boravak u zatvoru preinače povodom odnosa zatvorskih vlasti i službenika i zatvorenika kako bi kazna imala pozitivni efekat po zatvorenike i zajednicu, umesto što se svodi na niz nasilnih postupaka koji izazivaju dalje nasilje.

Nova stranka se zalaže da sve državne službe i službenici čiji se rad finansira od ubiranja poreza dosledno primenjuju usvojene zakone u oblasti ljudskih prava i rade sve što je u njihovoj nadležnosti da bi se ona nesmetano ostvarivala.

Prevencija nasilja

Ispoljavanje nasilja jedno je od najozbiljnijih problema našeg društva i inicijalni problem za nastanak mnogih drugih problema, pretežno onih koje dovode do kršenja ljudskih prava. Nezainteresovanost donosilaca odluka i drugih političkih aktera za ovu oblast dovela nas je do niza problema u kojima se danas nalazi naše društvo. Najpre je dovelo do rastućeg nasilja u društvu činjenog od strane običnih građana, ali i od strane organa reda, prekoračenjem ovlašćenja i kršenjem važećih zakona i propisa. Sve češće se društvo suočava sa demonstracijom sile građana ili upotrebom oružja prema najbližem okruženju i srodnicima, usled nerešenih egzistencijalnih i drugih važnih pitanja za koje ih je država uskratila. Najuočljiviji su nasilje u porodici, vršnjačko nasilje i mobing. Pored pomenutih oblika, posebno mesto u prevenciji nasilja trebalo bi da imaju rodno zasnovano nasilje kao i nasilje koje je posledica netrpeljivosti zasnovane na verskim, nacionalnim, rasnim, kulturnim i seksualnim razlikama.

S druge strane, pojedini organi demonstriraju sve bahatiji odnos prema građanima, primenjujući nepotrebnu silu, ugrožavajući živote ljudi, a da za to u ogromnoj većini slučajeva nisu sankcionisani od strane službe u kojoj rade i koja je dužna da očuva red i mir, dok je pokretanje sudskih postupaka prava retkost.

Pored usvojene zakonske regulative očito je neophodno da državni organi i donosioci odluka na drugim nivoima utvrde mehanizme koji će osigurati da svi budemo jednaki pred zakonom. Neophodna je koordinacija više državnih institucija kako bi došli do konkretnog rezultata.

Nova stranka, svesna delovanja UNICEF-a i organizacija civilnog društva, zalaže se za intenzivniju prevenciju nasilja u školama. Ako decu naučimo i stalno podsećamo da nasilje ne koristi nikome i da se od njega treba ustručavati i tražiti mu alternative kroz programe koji se mogu ugraditi u već postojeće programe, stopa nasilja biće manja bez obzira na socijalno ekonomsku situaciju u Srbiji.

Zalažemo se da odgovarajući centri rade na kreiranju novih savremenih programa kojima će moći adekvatno da sagledaju probleme u lokalnoj zajednici nudeći rešenja i namećući se kao faktor koji svojim znanjem i iskustvom može rešavati probleme i osigurati stabilnost pojedinca, porodice i društva. Jedna od važnijih promena do koje treba da dođemo u centrima za socijalni rad jeste da se postigne nepristrasnost službenica i službenika prilikom određivanja mera koje su posledica korupcije.

Nova stranka se zalaže za redovnu kontrolu i inicijative za upotpunjivanje zakonske regulative i propisa u okviru policijske službe. Treba stvoriti mogućnost za kontrolu nad postupanjem prilikom redovnih provera i lišavanja slobode, čime bi izričito bila zabranjena primena psihičkog i fizičkog nasilja u svrhu priznanja krivice ili iz nekog drugog razloga. Donosioci odluka na svim nivoima dužni su da usvajanjem preciznije regulative i uspostavljanjem redovnih službenih kontrola osiguraju da u policijsku službu ulaze najsposobniji pojedinci, što uključuje proveru psihičkog zdravlja budućih službenika koje se mora utvrđivati testovima, a što se sada ne praktikuje. Za efikasnije sprovođenje novih pravila neophodno je imati u vidu moguću saradnju sa stručnjacima i predstavnicima ugroženih grupa koji nisu zaposleni u policiji, a mogu biti od velike koristi za unapređenje rada policijske službe i službenika, i tu dolazimo do potrebe multidisciplinarnog pristupa, učešća predstavnika više različitih struka u rešavanju problema.

Službe urgentne i hitne pomoći moraju stvoriti uslove za obavljanje pregleda i izdavanje izveštaja ili uverenja licima koja su žrtve nasilja na način da napisan izveštaj oslikava istinsko stanje i stvori mogućnost žrtvi nasilja da pokrene postupak nadoknade štete ili neki drugi postupak. Ovo područje rada je posebno podložno korupciji, što podrazumeva kontinuiranu zaštitu nasilnika.

Izveštaji o presudama koje su poslednjih godina izrečene počiniocima nasilja pokazuju da su u više od dve trećine presuda izrečene kazne zatvora manje od minimalnih. Zbog ovakve prakse precizno utvrđene istraživanjima, zalažemo se za mehanizme koji će omogućiti adekvatno izricanje kazne u skladu sa zakonskom regulativom. Usvajanje ovih mehanizama i prihvatanje nove prakse otkloniće sumnje u korumpiranost i obeshrabriti nasilnike da traže načine da što blaže budu sankcionisani za ono što su učinili.

Relevantni razultati u ovoj oblasti postići će se bez formiranja posebnih tela koja poskupljuju rad. Potrebna je posvećenost radu i striktno poštovanje zakona kao i usvajanje dodatne regulative koja će biti u skladu s vremenom u kome živimo.

Prava dece

Na pravima dece kao posebnoj i vrlo važnoj oblasti, donosioci odluka počeli su posebno efikasno raditi tek nakon 2000. godine. Od tada do danas dobili smo adekvatan zakonski i ustavni okvir, koji predviđa osnivanje stalnih tela i posebnih institucija čije se delovanje tiče zaštite osnovnih ljudskih prava i prava deteta. Osnivanjem Radne grupe za prava deteta Narodne Skupštine Republike Srbije kao stalnog radnog tela, omogućeno je da članovi radnog tela prilikom donošenja zakona kontinuirano prate da li se odredbama bilo kog zakona koji je u proceduri donošenja krše prava deteta. Osnivanjem institucije Zaštitnika građana i zamenika za prava deteta ispoštovane su praktično sve peporuke Komiteta Ujedinjenih nacija za prava deteta kada je u pitanju institucionalni okvir.

Najčešći oblici ugrožavanja prava dece u Srbiji jesu nasilje nad njima i njihovo prisiljavanje na rad. Važno je imati u vidu da nasilje nad decom može biti porodično koje je najteže uočljivo, zatim vršnjačko i nasilje učinjeno od potpuno nepoznatih starijih lica. U pogledu ugrožavanja prava deteta posebno se ističu pojedine socijalne kategorije stanovništva u Srbiji kao što su siromašna deca, deca sa invaliditetom, deca bez roditeljskog staranja, deca koja žive na ulici i deca koja su smeštena u udgovarajuće institucije. Deca koja su prinuđena da rade posebno su snažno izložena nasilju i drugim vidovima kršenja osnovnih prava zato što represija nad njima nije dovoljno vidljiva u društvu. Deca romske nacionalnosti trpe dvostruku diskriminaciju. Diskriminisana su kao deca, dakle kao nezaštićene ličnosti, a još jedan vid diskriminacije odnosi se na boju kože i po osnovu nacionalne, odnosno etničke pripadnosti. Osim što je prisutna u građanstvu, diskriminacija je i sistemska. Sistemska diskriminacija dece romske nacionalnosti odnosi se na nemaran odnos svih nivoa vlasti prema problemima sa kojima se susreće znatan broj dece koja su naši građani, i naša briga se u ovom slučaju ne odnosi samo na činjenje neprihvatljivih radnji prema deci već i na nepreduzimanje određenih mera, odnosno na izostanak aktivnosti institucija u pogledu rešavanja položaja dece, posebno dvostruko ili višestruko diskriminisane dece.

Nova stranka se zalaže za punu primenu zakonske regulative koja se odnosi na prava dece i zaštitu od nasilja, unapređenje uslova obrazovanja, za definisanje obrazovnih ishoda koji će omogućiti preduslove za puni učinak sve dece i vidljivost i prepoznavanje učinka dece iz marginalizovanih grupa.

Prava žena

Iako je rodna ravnopravnost jedan od temelja poštovanja ljudskih prava, u Srbiji se još uvek živi u mnoštvu stereotipa, od toga da je žena u ulozi majke i domaćice i tek onda sve drugo što žena može i ako uopšte može da ostvari u datim okolnostima, do toga da se zna ko je gazda u kući i da žena mora da sluša „svog gazdu.“ Najteža prepreka za uklanjanje ove vrste rodne neravnopravnosti jeste pozicija u kojoj žena shvata da je to društveno prihvatljivo i samim tim prihvata svoj neravnopravni položaj. U nastavku produbljivanja problema položaja žena u društvu sledi društveno prihvaćena teza da je „batina iz raja izašla“ i da nasilje nad suprugom i nije nasilje već način sređivanja odnosa i stanja u kući. Veliki je problem i to što su žene vremenom, zbog nedostatka jasnog interventnog i preventivnog delovanja države, iz straha za budućnost svoje dece i sebe počele da se, na žalost, navikavaju na takav način života.

Na diskriminišući položaja žena u porodici nadovezuje se isti položaj žena u društvu, javnom životu, političkim i drugim institucijama. Iako su od parlamentarnih izbora 2007. godine žene zastupljenije u parlamentu, to nije mnogo pomoglo da se odmakne u rešavanju pitanja položaja žena. Razlog za to je što rešenje u zakonu o jasnom definisanju broja poslanica u parlamentu Srbije nije bio početak jednog procesa stvarne promene, već je to ostao samo jedan usamljeni zakon koji nije imao svoj nastavak u donošenju jasne strategije. Tek 2009. godine doneti su Nacionalna strategija za unapređenje žena i rodnu ravnopravnost i Zakon o ravnopravnosti polova. Strategijom je jasno definisana politika države za uklanjanje neravnopravnosti žena u društvu, dok navedeni zakon jasno kaže da su svi dužni da poštuju ravnopravno učešće žena i muškaraca u svim sferama života. Ključne oblasti putem kojih žene svojim učešćem mogu direktno da utiču na poboljšanje svog položaja i uticaja jesu ekonomija, obrazovanje, zdravstvo i nasilje. Navedenim dokumentima garantuje se ravnopravno učešće i uticaj žena na razvoj u ovim oblastima. Pozitivna okolnost koja daje prostora za dalje delovanje u okviru sistema jeste što su Nacionalna strategija i Zakon definisani u skladu sa Ustavom i međunarodnim obavezama Srbije u pogledu sprovođenja konvencija i deklaracija koje je Srbija do sada ratifikovala. Međutim, Srbija je danas u opasnosti zato što su od 2012. godine do danas ukinuta sva radna tela koja se direktno tiču ravnopravnosti polova.

Mi se zalažemo da zastupljenost žena bude veća u svim nivoima vlasti i na svim mestima gde se donose važne političke odluke. Zalažemo se da ravnopravnost mora biti izučavana u sistemu obrazovanja na svim nivoima. To se može postići:

 - punom primenom usvojenih zakona i nacionalne strategije o ravnopravnosti polova;

- Republički zavod za statistiku, istraživačke institucije i druge organizacije treba da u svom radu i na svim nivoima dosledno uključuju rodnu komponentu na nivou principa kako bi se objektivno sagledao društveni položaj i doprinos žena i muškaraca u Srbiji i kako bi društveni učinak oba roda bio vidljiv;

- stalnim ukazivanjem na stereotipno i uvredljivo predstavljanje žena u medijima, javnom i političkom životu i u obrazovnim programima, i na njegovo sankcionisanje;

- definisanjem i sprovođenjem afirmativnih mera koje moraju da budu rezultat suštinskog razumevanja neophodnosti jednake zastupljenosti žena i muškaraca u svim društvenim aspektima kao preduslova za funkcionisanje društva;

- doslednom primenom jezičkih oblika koji će omogućiti vidljivost žena i njihovog učinka.

Nova stranka će insistirati na doslednoj primeni ovih mera i principa od strane svih svojih članova i simpatizera. To je jedini način da se, kroz omogućavanje punog učinka žena i muškaraca i vidljivosti društvenog učinka žena, postigne stvarni napredak društva.

Prava osoba sa invaliditetom

Kad je reč o osobama sa invaliditetom, insistiraćemo na poštovanju i širenju svesti o heterogenosti zajednice osoba sa invaliditetom i punoj primeni Međunarodne konvencije o pravima osoba sa invaliditetom i zakonskih propisa koji su iz nje proistekli ili su naknadno sa njom usklađeni, odnosno sinhronizaciji dokumenata koji još uvek nisu, naročito u oblasti porodičnog prava i lišavanja poslovne sposobnosti.

Shodno članu 4 Međunarodne konvencije o pravima osoba sa invaliditetom, Nova stranka će insistirati na punom učešću osoba sa invaliditetom i organizacija koje zastupaju njihove interese u svim procesima koji se njih tiču (u okviru svojih i svih drugih aktivnosti razvijaće saradnički i partnerski odnos sa samozastupničkim organizacijama na nacionalnom, pokrajinskom, okružnom i lokalnom nivou u cilju unapređenja položaja osoba sa invaliditetom u svim segmentima života).

Pratićemo zaštitu prava i stvaranja optimalnih uslova za razvoj dece sa invaliditetom, problem višestruke marginalizovanosti žena sa invaliditetom, osoba sa invaliditetom koje su pripadnici LGBT zajednice, manjinskih nacionalnih, verskih, kulturnih i drugih zajednica.

Zalažemo se za punu primenu usvojenih odredbi i standarda u oblasti pristupačnosti i, u skladu sa čl. 9 Konvencije, posmatraćemo pravo na pristupačnost kao ljudsko pravo i podržavaćemo aktivnosti u cilju stvaranja okruženja pristupačnog za sve ljude.

Aktivno ćemo učestvovati u procesima promene porodičnog zakona naročito u usklađivanju odredbi koje se odnose na lišavanje poslovne sposobnosti sa Konvencijom uz insistiranje na punom učešću osoba sa ličnim iskustvom u ovim procesima i proceni koja je zasnovana na učinku i mogućnostima, a ne proceni onoga što osoba ne može ili nije u situaciji samostalno da uradi.

Uz pristupačnost, kao jednom od preduslova samostalnog života, insistiraćemo na različitim oblicima podrške za samostalni život u (lokalnoj) zajednici, pre svega na personalnoj i drugim vidovima asistencije i podrške u odlučivanju u situacijama kada se proceni da je ona potrebna.

Jedan od problema u ovom polju je što se veći deo sredstava koje odvaja država usmerava na rad institucija rezidencijalnog tipa i drugih oblika podrške koje ne podrazumevaju samostalni život u zajednici. Otuda Nova stranka insistira na analizi svih dosadašnjih mera i rezultata procesa inkluzije osoba sa invaliditetom u oblasti obrazovanja i drugim oblastima.

Obrazovanje je naročito važan segment kada je reč o punom učešću osoba sa invaliditetom u društvenom životu, blagovremenom osamostaljivanju i konkurentnosti na tržištu rada. U ovoj oblasti su od Drugog svetskog rata do danas u Srbiji i susednim državama sa istim obrazovnim sistemom napravljeni veliki propusti. Van redovnog sistema obrazovanja, a često i u okviru njega, nisu postojala nikakva očekivanja niti jasno definisani obrazovni ishodi od dece i odraslih osoba sa invaliditetom. Preko 80% pripadnika ove zajednice nije bilo obuhvaćeno obrazovanjem ili ima završenu samo osnovu školu. Na evidenciji Nacionalne službe za zapošljavanje 50% prijavljenih osoba sa invaliditetom nema nikakvo obrazovanje ili ima završenu samo osnovnu školu. Stoga je puna primena člana 24 Konvencije, koji se odnosi na ovu oblast, i domaćih zakona koji iz nje proističu od suštinskog značaja ne samo za pripadnike/ce zajednice osoba sa invaliditetom, već za reforme opšteg obrazovnog sistema koje će biti zasnovano na stvaranju optimalnih uslova za sve kako bi se ispoljio potencijal svakog pojedinačnog učenika.

Stranka će poštovati i promovisati jezički identitet gluvih osoba, pratiti proces usvajanja Zakona o srpskom znakovnom jeziku i njegovu kasniju primenu, tj. puno ostvarivanje prava gluvih ljudi na komunikaciju i obrazovanje na maternjem jeziku, kao pravo na izbor obrazovanja pripadnika zajednice gluvih osoba i drugih osoba sa invaliditetom na izbor obrazovanja koji će omogućiti najbolji obrazovni ishod.

Insistiraćemo na prepoznavanju značaja kulturne produkcije osoba sa invaliditetom, produkcije na znakovnom jeziku i Brajevom pismu, alternativnim pismima, na opštem razvoju kulture u Srbiji i stvaranju medijskog prostora u kome će biti omogućeno relevantno informisanje o društvenom položaju zajednice. Zatim, zalagaćemo se za kodifikaciju javne upotrebe jezika i načina izveštavanja o ovoj oblasti i predstavljanja osoba sa invaliditetom kako bi se uticalo na potpuno uklanjanje uverenja da osobe sa invaliditetom vrede manje od drugih ljudi i ustaljenih stavova o njihovoj bespomoćnosti, nesrećnosti i podrazumevanoj zavisnosti od pomoći i prisustva drugih ljudi. Cilj nam je stvoriti društvo u kome će se, pre svega, jednako vrednovati život svakog čoveka i omogućiti njegov maksimalni razvoj i društveni učinak.

Sportisti sa invaliditetom u različitim disciplinama nosioci su odličja na domaćim i međunarodnim takmičenjima. Pojedine discipline kao što su plivanje, stoni tenis, košarka i atletika relativno su dobro razvijene u nedovoljno optimalnim uslovima i sa konstantnim manjkom sredstava, dok druge discipline tek treba da se razviju.

S obzirom na slične i iste vidove diskriminacije i isključivanja iz društvenog života, Nova stranka će pratiti eventualno pokretanje procesa zajedničkog delovanja organizacija osoba sa trajnim urođenim i stečenim oštećenjima, poremećajima i oboljenjima, osoba sa hroničnim oboljenjima i bivših korisnika psihoaktivnih supstanci u pravcu stvaranja optimalnih društvenih uslova i shodno tome revidiranja postojeće definicije invalidnosti i onesposobljenosti.

Prava LGBT zajednice

Da je LGBT zajednica u Srbiji jedna od najdiskriminisanijih društvenih grupa, najbolje pokazuju izveštaji Poverenika za zaštitu ravnopravnosti, ali i drugih institucija u Srbiji, kao i brojnih organizacija koje se bave pitanjima ljudskih prava.

Na osnovu redovnih godišnjih izveštaja Poverenika za zaštitu ravnopravnosti, godinama unazad, može se zaključiti da su LGBT osobe u najgoroj poziciji u odnosu na ostale društvene grupe, da ih polovina ispitanika ne želi za prijatelje, da smatraju da je LGBT zajednica medijski veoma eksponirana, dok četvrtina ispitanika smatra da društvo ne treba da se bavi njihovim problemima. U Izveštaju za 2013. godinu je naglašeno da postoje značajne predispozicije da se diskriminacija ostvaruje prema LGBT osobama, pripadnicima pojedinih etničkih zajednica i prema pripadnicima manjinskih verskih zajednica. Drugim rečima, građani su u velikoj meri homofobični, verski netolerantni i ksenofobični, zaključuje se u Izveštaju. Na osnovu istraživanja javnog mnjenja iz navedenog Izveštaja, može se saznati da polovina ispitanika smatra da je homoseksualnost bolest koju treba lečiti, 74% ispitanika podržava stav "nemam ništa protiv homoseksualaca, ali neka oni to rade kod kuće", dok ih četiri petine ispitanika ne želi u porodici.

Činjenica je da svake godine pred najavu održavanja Parade ponosa dođe do povećanja vidljivosti problema sa kojima se suočavaju pripadnici LGBT zajednice, ali i vidljivosti negativnog društvenog stava prema njima, homofobije, netolerancije, diskriminacije i nasilja kome su svakodnevno izloženi. Takođe, politički subjekti kao i verske zajednice neretko, koristeći svoj uticaj na javnost, doprinose širenju diskriminacije i podsticanju nasilja prema LGBT osobama. Godinama unazad povređuje se Ustavom zagarantovano pravo – pravo na okupljanje pripadnika i pripadnica LGBT populacije. Vlast, podilazeći homofobičnoj većini zarad političkih poena, a sve pod „plaštom“ bezbednosne procene, godinama unazad otkazuje zakazanu šetnju.

Diskriminacija LGBT osoba je u toj meri izražena da one faktički predstavljaju građane „drugog reda“, građanke i građane za koje ne važe prava i zakoni koji većini pripadaju. Čak ne postoji ni neki dogledni period do kada će se LGBT zajednica izjednačiti sa pravima koja većini pripadaju po zakonu, što čini ove građanke i građane obeshrabrenima. Kako u Srbiji nije usvojen ni Zakon o registrovanim životnim partnerstvima, LGBT osobe se susreću i sa problemima prilikom posete partnera u zdravstvenim ustanovama, nemaju pravo na poreske olakšice za izdržavanog registrovanog partnera, kao ni pravo na zdravstveno osiguranje nezaposlenog partnera, nasleđivanje zajedničke imovine nakon smrti i slično.

Diskriminacija postoji i u zdravstvu, školstvu, zapošljavanju. Postoje i primeri gde zvanične zdravstvene institucije u Republici Srbije i danas, uprkos tome što je 1990. godine Svetska zdravstvena organizacija uklonila homoseksualnost sa liste bolesti, "leče" osobe homoseksualne orjentacije. Tokom školovanja LGBT osobe su često izložene diskriminaciji - govoru mržnje, fizičkim napadima i verbalnoj i psihičkoj torturi, što u nekim situacijama osoblje škole ne primećuje ili svesno ne reaguje, što se opet smatra diskriminacijom. LGBT osobe takođe i na radnom mestu neretko trpe mobing kolega i pretpostavljenih na osnovu seksualne orjentacije, dok pojedini poslodavci nisu ni spremni da zaposle LGBT osobu ili čak zloupotrebljavaju informaciju da su pripadnici LGBT zajednice prilikom otpuštanja sa posla.

Nova stranka se zalaže za izjednačavanje prava i odgovornosti pripadnika/ca LGBT zajednice sa ostalim građanima, pred zakonom i Ustavom Srbije, što podrazumeva donošenje novog Ustava i novih zakona kojima bi se zakonodavno regulisala ova oblast.

Nova stranka se protivi bilo kom vidu diskriminacije prema seksualnim manjinama. U tom smislu, Nova stranka će se založiti za nesmetano održavanje Parade ponosa kao Ustavom zagarantovanog prava građana.

Nova stranka se zalaže i za strožu primenu antidiskriminatornih zakona kako bi se predupredili i sankcionisali slučajevi nasilja, govora mržnje, diskriminacije u sferi zapošljavanja, obrazovanja, zdravstva. Takođe, odgovoran, profesionalan i moderan obrazovni sistem za koji se Nova stranka zalaže, doprineće prevenciji diskriminacije.

Posebnu pažnju Nova stranka posvetiće višestruko marginalizovanim osobama, poput osoba sa invaliditetom pripadnika pojedinih nacionalnih i verskih zajednica koje su istovremeno i pripadnici LGBT zajednice.

Kako je Nova stranka savremena evropska stranka čiji su predlozi utemeljeni na evropskim idealima, načelima i programima, koristićemo pozitivna iskustva u zakonodavnom izjednačavanju prava LGBT osoba uzimajući najbolje primere dobre prakse u državama Evropske unije.

Nova stranka takođe ističe da na pripadnike LGBT populacije ne gleda samo kao na potencijalne glasače nego isključivo kao na ljude koji su diskriminisani i sa kojima bi rado volela da zajednički sarađuje u cilju ostvarivanja boljeg položaja ove marginalizovane grupe.

Prava pripadnika manjinskih nacionanih zajednica

Srbija kao višenacionalna država ima obavezu da svoj Ustav i zakonodavstvo uskladi sa relevantnim demografskim prilikama i obezbedi punu primenu antidiskriminacionog zakonodavstva, pre svega Zakona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina i Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina. Smatramo, takođe, da je neophodno puno poštovanje pojedinačnih građanskih prava definisanih sistemskim zakonima kao što su Zakon o socijalnoj zaštiti, Zakon o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja koji definiše pravo na obrazovanje na maternjem jeziku, Zakon o radu i Zakon o zdravstvenom osiguranju.

Ovim sistemskim zakonima u najvećoj meri definišu se prava pripadnika romske nacionalne zajednice s obzirom na uslove u kojima žive, na to da veliki broj građanki i građana romske nacionalne zajednice nema lične dokumente zbog čega nisu u mogućnosti da ostvare osnovna prava,  da je najveći broj dece i mladih van obrazovnog sistema (npr. prema podacima iz 2011. na univerzitetima i visokim strukovnim školama u Srbiji upisano je 0,5% studenata romske nacionalnosti od ukupnog broja studenata, a romski narod čini 2% stanovništva Srbije). Prilikom zapošljavanja, s obzirom na obrazovnu strukturu i predrasude zasnovanoj na boji kože, nacionalnoj pripadnosti i jeziku, Romkinje i Romi rade najmanje plaćene i fizičke poslove u neadekvatnim higijenskim uslovima, što sve zajedno utiče na zdravstveno stanje i dužinu životnog veka. Romkinje su višestruko diskriminisane i izložene različitim oblicima nasilja i eksploatacije, manje su zastupljene na evidenciji NSZ od muškaraca romske nacionalnosti. Zajednica se suočava sa visokom stopom nepismenosti, odsustva iz društvene sfere koja omogućava društvenu moć i uticaj na vlastiti društveni položaj i opšte društvene prilike. Veliki broj dece i odraslih radi i boravi na ulici i koristi usluge prihvatilišta i svratišta.

Nova stranka se zalaže za unapređenje uslova života pripadnika romske nacionalne zajednice, svesna da se naročito u Dekadi za inklizuju Roma koja traje do kraja 2015. godine veliki deo predviđenih resursa koristi za aktivnosti koje za krajnje korisnike nemaju pripadnike/ce romskog naroda, što je problem ne samo u pojedinačnim državama nego i na nivou međunarodne zajednice.

Najbrojnija manjinska nacionalna zajednica čiji pripadnici/ce učestvuju u kulturnom, naučnom, ekonomskom i političkom životu Srbije jesu Mađari. Sličan društveni položaj imaju Crnogorci, Bugari, Slovaci i Rumuni, čije interese zastupaju političke partije i nacionalni saveti čiji se maternji jezici izučavaju na univerzitetima i čija se kultura i versko nasleđe podržava od strane Republike Srbije i država matica.

Iako su im Ustavom i Zakonom zagarantovana osnovna ljudska prava, pripadnici albanskog, bošnjačkog, hrvatskog, makedonskog i slovenačkog naroda trpe različite oblike diskriminacije i nasilja zasnovanog na etničkoj pripadnosti koja je sporadična, ali prisutna. Ovakvo postupanje za posledicu je imalo iseljavanje pripadnika/ca ovih nacionalnih zajednica u matične i druge države prethodnih 20 i više godine ili smanjenu vidljivost i uticaj u društvenom životu Srbije.

Pripadnici rusinske nacionalne zajednice koja je do devedesetih godina prošlog veka bila autohtona u Srbiji, velikim brojem (naročito mlađi i obrazovani ljudi) iselili su se u Kanadu i tamo započeli formiranje zajednice. Time je Republika Srbija u kulturološkom i kadrovskom pogledu izgubila. Rusinski jezik pretrpeo je značajne promene, naročito u delu upotrebe pisma. Sve je dominantnija upotreba latiničnog pisma od strane pripadnika mlađe generacije.

Bunjevačka zajednica, takođe autohtona na području Srbije suočava se sa političkom podelom koja utiče na smanjenje broja građanki i građana koji se identifikuju kao pripadnice/ci bunjevačkog naroda. Deo bunjevačke nacionalne zajednice asimilovan je u hrvatsku nacionalnu zajednicu, i to je proces koji i dalje traje. Kao i kad je reč o položaju rusinske zajednice, država Srbija ne čini dovoljno da pokaže da je svesna ove autohtnosti i uticaja ovih dveju zajednica na opšti društveni i kulturni razvoj, a prevashodno ekonomski s obzirom na to da se pripadnici obeju nacionalnih zajednica najvećim delom bave poljoprivredom, proizvodnjom i uslužnim delatnostima u direktnoj i indirektnoj vezi sa poljoprivredom.

Vlaška nacionalna zajednica suočava se sa asimilacijom na jezičkom planu. Goranci, Aškalije i Egipćani takođe se suočavaju sa asimilacijom od strane većinskog naroda i pojedinih nacionalnih zajednica.

Jevrejska zajednica postaje sve manje vidljiva, dok se, s obzirom na ekonomske i političke prilike, sve veći broj pripadnika kineskog, arapskog i ruskog naroda odlučuje za život u Srbiji. Svesna ovih procesa Nova stranka predlaže punu primenu usvojenih opštih antidiskriminacionih zakona koji se direktno odnose na prava manjinskih zajednica u pravcu unapređenja postojećih prava i prepoznavanja kulturnog uticaja manjinskih nacionalnih zajednica na opštu kulturnu produkciju u Srbiji.

Prava manjinskih verskih zajednica

Prema podacima dobijenim popisom stanovništva iz 2011. godine, većinski deo građana je pravoslavne veroispovesti. Od drugih hrišćanskih crkvi zastupljene su katolička i protestantska i evidentirano je 3.211 pripadnika/ca ostalih hrišćanskih crkava. Najbrojnija posle hrišćanskih jeste islamska verska zajednica, dok ostale verske zajednice (judaistička, istočnjačke religije, agnostici i ostali) čine manje od 5.000 vernika/ca, pri čemu jevrejskoj verskoj zajednici sa evidentiranih 578 pripadnika preti gašenje. Izražena je i diskriminacija prema pripadnicima islamske veroispovesti bilo da se radi o Muslimanima, Bošnjacima ili pripadnicima drugih naroda koji su se opredelili za islam. Slično je i sa diskriminacijom prema pripadnicima katoličke veroispovesti, dok su građani drugih verskih opredeljenja nedovoljno vidljivi u javnom i političkom životu. Odnos Srpske pravoslavne crke i dela njenih vernika prema katoličkoj crkvi i islamskoj zajednici opterećen je stavovima o njima kao uzročnicima građanskih ratova devedesetih godina dvadesetog veka na prostoru bivše SFRJ.

Nova stranka se zalaže za ravnopravnost svih verskih zajednica i njihovu vidljivost u javnom životu Srbije, što će se postići ravnopravnim pristupom države svim verskim zajednicama i ulaganjem u njihovo delovanje.

Prava izbeglih i raseljenih lica

Prema zvaničnim podacima u Srbiji trenutno živi 80.000 građana sa statusom izbeglih ili raseljenih lica. Shodno vremenu završetka prethodnih ratova Srbija je na listi UNHCR među pet država u svetu sa dugoročnom izbegličkom krizom. Ovaj status omogućava kontinuiranu podršku međunarodne zajednice, što uz postojeći zakonski okvir pruža uslove za delovanje i efikasno rešavanje pitanja statusa izbeglih i raseljenih.

Nova stranka se zalaže za puno sprovođenje regionalnih i bilateralnih sporazuma kao i sklapanje bilateralnih sporazuma sa državama u okruženju sa kojima to nije urađeno. Bilateralni sporazumi su se u međunarodnoj praksi pokazali efikasnijim i zato se zalažemo da ovo bude vodeći princip u spoljnopolitičkim aktivnostima države. Prilikom sklapanja sporazuma zalažemo se za slobodu izbora izbeglih i raseljenih lica između procesa integracije i povratka. Po pitanju povraćaja imovine ili naknade štete i nestalih lica, zalažemo se za međunarodno posredovanje u slučaju namernog zastoja ili usporavanja sprovođenja sporazuma.

Nova stranka se zalaže za efikasniji proces integracije izbeglih i raseljenih koji su smešteni u kolektivnim centrima, a koji su se opredelili za ostanak kroz konkretan budžetski okvir i jasno vremenski definisane mere države, u cilju hitnog rešavanja stambenog pitanja, socijalne zaštite, obrazovanja, zapošljavanja i penzijsko-invalidskog osiguranja.

Autori programa:

Ivan Novković, predsednik Resornog Odbora za zaštitu ljudskih prava Gradskog Odbora Nove stranke u Nišu

mr Milica Mima Ružičić – Novković, predsednica novosadskog Centra Živeti uspravno za podršku osobama sa invaliditetom i njihovim porodicama

Nenad Mihailović, predsednik Gej organizacije osoba sa invaliditetom

Nenad Kiš, novinar