KIČIZACIJA POLITIKE, UMETNOSTI, URBANOG RAZVOJA Ljubinka Ganja Bajčetić

Kič se danas uvukao u gotovo sve pore masovne kulture ponašanja i uređenja urbanog prostora u prestonom gradu. U političkom smislu, on zadire u polje morala,stvarajući negativan vrednosni sistem.  Politički kič manipulisanja masama je idealna podloga autoritarne vlasti i privida demokratskog  društva. Kreiranjem lažne slike stvarnosti, što je osnovna odlika kiča, namera takve vlasti je da što veći broj građana pretvori u svoje podanike. Ona svoje delanje prikazuje kroz prizmu idealnog stanja, koje je suštinski pokriveno jednom velikom kozmetičkom maskom. Gotovo svakodnevnim objavljivanjem uznemirujućih I senzacioinalističkih vesti, autoritarna vlast ciljano stvara nesigurnost i pojavu straha.  Kič neistine, koje se serviraju građanstvu, podrazumevaju svesnu i programiranu obmanu, koja postaje svrsishodno sredstvo održanja na vlasti. Dramski pisac Dušan Kovačević je jednom prilikom, 2013-te godine izjavio: “Kiča imate u svemu, pa i u izboru ljudi koji vladaju ovom zemljom”.

Aktuelni predsednik države, kreator autoritarne vlasti pod plaštom demokratije, u svojim javnim nastupima, ne tako retko, ispoljava nepoštovanje I prezir prema građanima ( “zgubidani, ne znate šta ćete sa sobom u 10h pre podne”, “lenji narod” itd), narušavajući njihovo dostojanstvo. Uz primenu “kič“ alata manipuliše patriotskim osećanjima ( “sve radim za svoj narod”), dok u datom trenutku ne pokaže svoje destruktivno “kič” ponašanje u vidu narativne agresivnosti i sarkazma ( posebno prema nepodobnim novinarima). Suprotno tome, građanima se svakodnevno prikazuje idealno stanje u prestonici I državi ( “najbolji smo po rastu BDP-a u Evropi, nikad veće plate i penzije” itd.)

U današnjoj stvarnosti primetna je veza između političkog kiča I nacionalizma, koja dovodi do polarizacije, mržnje i ksenofobije. Nadrealna,, takoreći mitska vrednost se pripisuje osobama kojima takav značaj ne pripada.Nedavni primer to potvrđuje: mural sa likom haškog osuđenika na zidu jedne zgrade u centru prestonice. Pojava mržnje i ksenofobije prema drugačijem i stranom, primetna je i u intezivnom preimenovanju naziva gradskih ulica.

Prisutni politički kič se postepeno ukorenjuje i u umetnost,pokušavajući da je sa svoje slobodne putanje

usmeri ka dirigovanoj umetnosti. Spomenik srednjovekovnom vladaru Stefanu Nemanji na Savskom trgu, svojom  programiranom  grandioznošću I vizuelnom dominacijom nad zdanjem nekadašnje Glavne železničke stanice, kulturnog dobra od izuzetnog značaja, potvrđuje rađanje dirigovane kič umetnosti.

Pod pojmom urbanističkog kiča može se podvesti gotovo sve sto je aktuelna gradska vlast u poslednjih devet godina uradila u urbanističkom sređivanju Beograda. Dogodila se ekspanzija građevinskih radova, sa visoko postavljenim ciljem da prestoni grad postane centar Jugoistočne Evrope. (asocijacija na rimskog cara Nerona, koji je opsednut građevinskim poduhvatima, po jednoj verziji, na osnovu kazivanja rimskog istoričara Kasija Diona, namerno izazvao požar u Rimu 64.godine nove ere, da bi stvorio “veći I lepši grad”)

Čestim promenama lokacijskih uslova, nicali su i dalje niču glomazni objekti u centralnim gradskim opštinama, gotovo naslonjeni jedni na druge, oduzimajući međusobnu svetlost, vazduh, vidik, prostor.  Dešavalo se da u tom tesnacu i ulični trotoari nestaju.Korupcija često diktira takve projekte kao i iznos investicija, pod sloganom da se gradi za buduće generacije, za “našu decu”. Usled neodgovornosti investitora i ”ušteda pri građenju”, urušene su stare zgrade u Vidovdanskoj, Dubljanskoj, Dubrovačkoj, Paštrovićevoj ulici itd. Da bi se udovoljilo zahtevima podobnih vlasnika kapitalai i njihovoj uzurpatorskoj gradnji višespratnica na odabranim gradskim lokacijama, srušena su vredna zdanja, koja su predstavljala

arhitektonsko i kulturno nasleđe prestonice iz 19-og i prve polovine 20-og veka, čime su suspendovane važeće odredbe Zakona o kulturnim dobrima. Srušena su dela znamenitih arhitekata: zgrade u Resavskoj 25, Mišarskoj 3, Topolskoj 15, Internacionalnih brgada 47, Gospodar Jovanovoj 47 (vila pod zaštitom iz 19-og veka, jevrejske porodice Baruh), Upravna zgrada “Ikarus”, spomenik nekadašnje vazduhoplovne industrije, zgrada “Simpa”, (nekadašnji magacin Francusko srpske banke iz 1922.godine), zgrada Eurosalona. Predviđeni objekti za rušenje: Zgrada u Karađorđevoj 7, koja se nalazi u sklopu zaštićene celine “Stari Beograd”,tri predratne vile u Maleševskoj ulici broj 59-63, zgrada nekadašnjeg Zavoda za fotogrametriju u ulici Generala Geprata broj 14, koja se nalazi u okviru zaštićene celine “Područje uz ulicu Kneza Miloša”. Zbog projekta “Beograd na vodi” i izgradnje novog mosta, predviđeno je rušenje Starog savskog mosta i selidba njegovih delova u park “Ušće”, što predstavlja demonstraciju vrhunskog kiča. Necivilizacijskim činom rušenja vrednih arhitektonskih zdanja, (kao posledica sprege investitora I gradske vlasti) da bi se na njihovom mestu izgradile višespratnice, neprimerene datom prostoru,   izbrisan je identitet pripadajućih urbanih celina.

Krađe tudjih ideja, imitacije, neautentičnost, su glavni atributi kiča. Bele višespratnice tzv. “parižanke”, replike arhitekture iz međuratnog perioda,čije su fasade obogaćene dekorativnom plastikom i kovanim gvožđem, preplavile su prestoni grad, kao promoteri arhitektonskog kiča.

Na međunarodnom konkursu 1930.godine pobedilo je urbanističko rešenje Terazijske terase arhitekte Nikole Dobrovića,čija je pobednička ideja postala uzor generacijama beogradskih arhitekata i urbanista, za promišljanje o rešenjima uređenja Terazijske padine.Osamdesetpet godina kasnije, dogodio se “Beograd na vodi”, čijoj izgradnji je prethodio niz nezakonitih i netransparentnih postupaka.Skaradna zdanja , sledbenici plagijatorskog bliskoistočnog kič urbaniteta, svojim volumenima “zazidala” su reku,a Dobrovićeva ideja da se sa Terazijskog platoa, kaskadnim spuštanjem terase otvori jedinstvena slobodna vizura prema savskom priobalju, vise nema značaja , jer se veduta završava na visokim zgradama Beograda na vodi.

Na prostoru nekadašnjeg Saveznog MUP-a ,u ulici Kneza Miloša, izgrađen je stanbeno poslovni kompleks “Skyline Belgrade”, na samom ulazu u centar grada. Vredna arhitektonska zdanja uravnoteženih visina, od kojih su neka autorska dela arhitekata Nikole Krasnova, Dimitrija Leka, Ive Antića, nadvisuje džinovska kula visine 129 m ( dve bočne su visine 77m i 64m). Stručna javnost je burno reagovala zbog izgradnje kompleksa na toj lokaciji,tvrdeći da objekti svojom visinom narušavaju urbani lik ulice Kneza Miloša. U  zaštićenom području Donjeg grada Kalemegdanske tvrđave, izgrađeno je 115000m2 stanbeno poslovnog

prostora nazvanog “K distrikt”, odnosno “Stanbeno poslovna zona Beogradske tvrđave”. Izgradnjom visokih objekata (neke nadvisuju plato Pobednika) i podzemnih garaža, zatrpan je i moguće oštećen deo

neistraženih arheoloških ostataka srednjovekovnog grada, čime je postala upitna nominacija Kalemegdana na UNESCO-vu listu lokaliteta Svetske kulturne baštine.Beogradska tvrđava ima zaštićene vizure kako one sa tvrđave, tako i one na tvrđavu.Izgradnja kompleksa “K distrikt”nije pogubna samo zbog poništavanja dragocenih zaštićenih vizura I nepoštovanja istorijskog nasleđa,već svedoči i o ”kič”pojavi u ubanizmu, u jednom vremenskom periodu svoje istorije.

U toku 2015.godine, tadašnji gradski urbanista predstavio je javnosti projekat grada nazvan IME (Identitet-Mobilnost-Ekologija), koji je sadržao petogodišnju strategiju vizije razvoja prestonice do narednih 30 godina. Istakao je da će projekat IME dati novu sliku grada uz “aktivno učešće građana kroz participativni urbanizam”, što je značilo učešće građana u planiranju grada, kao I direktnu komunikaciju sa nadležnim službama iz gradske uprave.  Projekat IME je negde NESTAO!

Ljubinka Ganja Bajčetić , arhitektinja I koordinatorka Saveta za urbanizam Nove stranke